نتایج تحقیقات محققان کشور گویای آن است که استفاده از کلاه سرد میتواند در کاهش عارضه ریزش مو در شیمی درمانی در بیماران مبتلا به سرطان پستان موثر باشد. تعیین گروههایی که بیشترین سود را از این روش میبرند، نیاز به مطالعات وسیعتری در این زمینه دارد.
ریزش مو یا آلوپسی یکی از عوارض جانبی رایج داروهای شیمیدرمانی است که بار روانی زیادی بر بیماران تحمیل میکند. این عارضه معمولا ۲ تا ۴ هفته پس از آغاز شیمیدرمانی شروع و در اکثر موارد طی ۳ تا ۶ ماه پس از اتمام شیمیدرمانی رفع میشود. هر چند در بعضی افراد ممکن است به طاسی غیر قابل برگشت، منجر شود.
آلوپسی یک عامل تهدیدکننده سلامت محسوب نمیشود ولی بار روانی شدیدی بر بیماران تحمیل میکند. از دست دادن موی سر تاثیر منفی قابلتوجهی بر تصویر بدنی، اعتماد به نفس، زندگی جنسی و روابط اجتماعی میگذارد. میزان ناگواری این عارضه از دید برخی بیماران تا حدی است که گاهی ممکن است آن ها را از تداوم درمان بازداشته و به سمت درمانهای جایگزین سوق دهد.
روشهای مختلف مکانیکی (تورنیکت پوست سر)، فیزیکی (سرد کردن پوست سر) و دارویی، برای پیشگیری از آلوپسی ریزش مو در شیمی درمانی بهکار گرفته شدهاند. اما از بین آنها سردکردن پوست سر (با استفاده از کلاه سرد) بیش از همه مورد مطالعه قرار گرفته است.
سرد کردن پوست سر از طریق انقباض عروق خونی و کاهش جریان خون به فولیکولهای مو و همچنین کاهش فعالیت سوختوسازی سلولهای فولیکول میتواند سمیت داروهای شیمیدرمانی را کاهش دهد.
در مطالعات مختلف نتایج ضد و نقیض و غیر ثابتی در مورد استفاده از کلاه سرد برای کاهش آلوپسی ریزش مو در شیمی درمانی به دست آمده است. به همین خاطر پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی مطالعهای را برای بررسی این موضوع، طراحی کردند.
زهرا میرباقر، طاهره نصر آبادی و سپیده نصرالله، این تحقیق را به صورت کارآزمایی بالینی تصادفی از دیماه ۱۳۹۷ تا فروردین ۱۳۹۸ در بیمارستان مهراد تهران انجام دادند. آنها افراد را به صورت تصادفی به دو گروه شیمیدرمانی همراه استفاده از کلاه سرد و شیمیدرمانی بدون استفاده از کلاه سرد، تقسیم کردند.
افرادی وارد این مطالعه شدند که جلسه اول بستریشان بود و سابقه ابتلا به بیماری پوست و مو نداشتند. همچنین اگر داروی شیمیدرمانی بیمار از نوعی بود که ۱۰۰ درصد عارضه آلوپسی میداد، آن بیمار از تحقیق کنار گذاشته میشد.
برای انجام این آزمایش، کلاه سرد ۳۰ تا ۴۵ دقیقه پیش از شروع شیمیدرمانی بر روی سر بیماران قرار میگرفت و در طول شیمیدرمانی روی سر آنها میماند و با توجه به نوع دارو، بین ۲.۵ تا ۳ ساعت طول میکشید. دمای کلاهها بین ۱۵ تا ۱۷ درجه سانتیگراد تنظیم میشد.
ابزار مورد استفاده برای جمعآوری دادههای این پژوهش، یک پرسشنامه دو قسمتی بود که قسمت اول آن شامل ۱۵ سوال برای جمعآوری مشخصاتی مثل سن، وضعیت تاهل، تحصیلات، درآمد ماهیانه، منبع تامین درآمد، شغل، مرحله بیماری، رژیم درمانی، سابقه بیماری، سابقه جراحی توده پستان، سابقه مصرف دارو غیر از داروهای شیمیدرمانی، سابقه رادیوتراپی و سابقه شیمیدرمانی بود و قسمت دوم پرسشنامه در رابطه با سابقه ریزش مو قبل از شیمیدرمانی، سابقه ریزش مژه، ابرو و موی سایر قسمتهای بدن، سابقه استفاده از رنگ مو و دکلره و اتوی مو و سشوار قبل و حین شیمیدرمانی، نگرانی در مورد ریزش مو، شدت ریزش مو در زمان شیمیدرمانی و در زمان استفاده ازکلاه سرد، تاثیر کلاه سرد بر میزان ریزش موی سر و سایر قسمتهای بدن و توصیه دیگران به استفاده از کلاه سرد بود.
یافتههای به دستآمده از پرسشنامه نشان میدهد که هیچ تفاوتی بین دو گروه از نظر ویژگیهایی مثل سن، تحصیلات، وضع درآمد و … وجود نداشت. بیشترین تعداد شرکتکنندگان در هر دو گروه در دامنه سنی ۳۶ تا ۵۵ سال قرارداشتند و غیر یائسه بودند. اکثر بیماران در مرحله دو بیماری قرار داشتند و عمدتا ماستکتومی (جراحی برداشتن پستان) شده بودند».
در پرسشنامه دوم میزان ریزش مو بر اساس اظهار خود شرکتکنندگان و نمرهای که در پرسشنامه درج کرده بودند (از ۱= خیلی کم، تا ۴= خیلی زیاد) ارزیابی شد. میانگین نمره ریزش مو در گروه استفادهکننده از کلاه سرد ۲.۵۲ و در گروه کنترل ۲.۴۹ بود.
نتایج این پژوهش نشان داد که این روش در کاهش ریزش موی ناشی از شیمیدرمانی کارآیی داشته است. بخش عمده مطالعاتی که در این زمینه انجام شدهاند، در کل از تاثیر استفاده از این روش حمایت میکنند، اگرچه معیارهای مورد استفاده برای ارزیابی میزان اثرگذاری در تمام مطالعات یکسان نیست.
محققان این مطالعه میگویند: «به خاطر محدودیت امکانات، برای اندازهگیری میزان ریزش مو به یک نمره از ۱ تا ۴، بر اساس ارزیابی خود بیماران اکتفا شد. که شاید مهمترین محدودیت این تحقیق باشد. اما بر اساس دانش محققین، این اولین کاری است که در این زمینه در ایران انجام گرفته است و در کارهای بعدی نیاز است که از روشهای استانداردتر استفاده شده و همچنین مقایسهها بر اساس رژیمهای شیمیدرمانی صورت بگیرند».
نتایج این پژوهش در آخرین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی «بیماریهای پستان» وابسته به مرکز تحقیقات سرطان پستان جهاد دانشگاهی (پژوهشکده سرطان معتمد) منتشر شده است.
بامد مرجع تخصصی تجهیزات گزشکی و ملزومات مصرفی
ریزش مو در بیماران شیمی درمانی بسیار ناراحت کننده است.